لاله های گزیک

  گشنیز :نام فارسی                                                         

تیره: جعفری Umbelliferae                          

نام لاتین: Coriandrum sativum

نام انگلیسی: Coriander

نام عربی: جلجلای - کزره

چيني ها گشنيز را جعفري چيني Chinese Parsley مي نامند .

گشنيز را به فرانسه coriandre la مى گويند.

گشنیز و خواص آن :

منشا و گهواره پرورش گشنيز مشرق زمين بوده است كه از آنجا به كشورهاى نواحى مديترانه رفته و كشت آن رواج يافته است .

بطورى كه ((شلميز)) در كتاب خود مى نويسد: گشنيز تقريبا در همه جاى ايران كاشته مى شود و از سبزى آن به عنوان سبزيهاى خوردنى استفاده مى كنند و عوام عقيده دارند كه اين سبزى خنك است و اشتهاى جنسى را فرو مى نشاند. تخم گشنيز را با قند مى كوبند و بعد از زايمان زنان حامله ، به آنها مى خورانند و عقيده دارند كه باعث تقويت عمومى بدن مى شود. تخم گشنيز را در شيرينى مصرف مى كنند تا هم آن را معطر سازد و هم هضم آن را آسان گرداند.

تخم گشنيز معده را تقويت مى كند و نفخ شكم را برطرف مى سازد.

تخم گشنيز خاصيت ادرار آور نيز دارد و آن را نيز به صورت دمكرده مصرف مى كنند.

مقدار مصرف آن يك قاشق قهوه خورى تخم گشنيز در يك فنجان آب جوش است كه بايد بعد از غذا آن را مصرف كرد.

تاريخچه گشنيز :

در هند باستان ، هنديان وقتى براى خدايان اوراد و ادعيه مى خواندند، گشنيز را به كار مى برند.

در مقبره هاى فراعنه قديم مصر، تخم گشنيز را در كنار جسدهاى موميايى شده پيدا كرده اند و اين مى رساند كه مصريان قديم تخم گشنيز را مقدس ‍ مى دانستند.

قوم بنى اسرائيل گشنيز را غذاى آسمانى مى دانستند و در موقع مهاجرت دسته جمعى از آن تغذيه مى كردند.

بقراط حكيم در يونان ، گشنيز را به علت خواصى كه براى معالجه تشنج و صرع داشت و خواب آرامى مى آورد و دردهاى رحم را تخفيف مى داد و همچنين تشنجات معده را برطرف مى كرد و نطفه را براى جفت گيرى و بچه دار شدن تقويت مى نمود مصرف مى كرد.

زكرياى رازى پزشك دانشمند ايرانى ، گشنيز را براى آرام كردن سردرد و رفع مستى تجويز مى كرد. طبق آخرين تحقيقات علمى كه درباره تخم گشنيز به عمل آمده است معلوم شده است تخم گشنيز داراى اسانسى است به نام ((كورياندرول )) كه نود درصد آن است و ده درصد ديگر ((ژرانيول )) ((پى نه ن ))، ((سينئول )) و ((ترپنتين )) مى باشد. بقراط اين گياه را مي شناخته و براي درمان بيماريهاي مختلف از آن استفاده مي كرده است . در قرون وسطي ضعف جنسي را با گشنيز درمان مي كردند .

گشنيز گياهي است علفي و يكساله ، برنگ سبز كه ارتفاع آن تا 80 سانتيمتر نيز مي رسد . برگهاي آن به دو شكل ظاهر مي شود آنهائي كه در قاعده ساقه وجود دارد بشكل دندانه دار و ديگري در طول ساقه كه باريك و نخي شكل مي باشند .

قسمت مورد استفاده گياه ،‌ساقه و برگ و ميوه آن است . ميوه گشنيز گرد و برنگ زرد مي باشد . بوي تازه آن مطبوع نبوده و تقريبا بد بو است ولي بر اثر خشك شدن اين بو از بين رفته و خوشبو مي شود . حتي نام لاتين گشنيز از لغت يوناني Korio مشتق شده كه به معني بد بو است .

تركيبات شيميايي:

در يكصد گرم گشنيز مواد زير وجود دارد

1- آب 7/5 گرم 2-مواد چرب 15 گرم 3-سلولز 38 گرم 4-اسانس 1 گرم 5-اسيد اگزاليك 12 ميلي گرم        6-كلسيم 170 ميلي گرم7-ويتامين آ 200 واحد 8-ويتامين ث 50 ميلي گرم 

مواد چرب گشنيز مركب از اسيد اولئيك ، اسيد پالمتيك ، اسيد لينولئيك و اسيد پتروسه لينيك است .

در برگهاي خشك گشنيز مقدار زيادي ويتامين A,C يافت مي شود .

مشخصات ظاهری گیاه گشنیز : گیاهی علفی، یکساله با ساقه ای افراشته، شیاردار و منشعب است.برگها متناوب و به طور شانه ای منقسم شده و برگهای فوقانی دارای بریدگیهای خطی هستند. گلهای سفید یا صورتی آن به صورت چترهای مرکب در انتهای شاخه ها قرار دارند. میوه ها فندقه و دو قسمتی بوده و قبل از رسیدگی کامل بوی تند و ناخوشایند ساس از خود متصاعد می کنند. موطن اصلی گشنیز قسمتهای شرقی حوزه مدیترانه و هند است. این گیاه در مصر قدیم شناخته شده و از آن به عنوان گیاهان دارویی و تزیین قربانی استفاده می کردند. مردم ایران این گیاه را به صورت سبزی خوردن به صورت خام و یا در خورشت و آش به صورت پخته مصرف می کنند.

موارد استفاده گشنیز :

گشنیز تازه گیاه معطری است که در کوکو و آش استفاده می شود. تخم آن را نیز تفت داده و پودر می کنند و به عنوان ادویه خصوصاً در غذاهای هندی ، در ادویه گرام ماسالا استفاده می کنند. مخلوط پودر تخم گشنیز و زیره سبز در غذاهای ایرانی مثل خورش ها، عدسی و عدس پلو استفاده می شود.

خواص دارویی گشنیز :

گشنیز و تخم گشنیز از نظر طب قدیم ایران سرد و خشک است.

1- گشنيز اثر تسکين دهنده ء استفراغ و برطرف کنندهء عطش است.

2- براي کاستن نيروی جنسي ونعوظ مزاحم،خوردن گشنيز اثر بسيار موثري دارد.

3- گشنيز خام،خواب آور است،براي اين منظور بايد آب گشنيز خام را به مقدار 30 گرم همراه با شکر تناول نماييد،وبيشتر از 30گرم ايجاد بي حسي، گنگي، خواب عميق وحالاتي شبيه مستی ميکند.

4- اسانس گشنيز در صنايع غذايي و آرايشي – بهداشتی و نوشابه سازی و شکلات سازی و داروسازی کاربرد دارد.

5-يکي از اثرات مهم گشنيز کاهش اثر مستی بخشی مشروبات الکلی است.

6- گشنيز له شده مخلوط با نان خشک نرم شده خارش های پوستي را تسکين ميدهد واين مرهم بايد در محل خارش پوست روزي سه مرتبه ماليده شود.

7- پماد گشنيز برای درمان سرطان پوست اثر شفا بخشي دارد.

8- تخم گشنيز خاصيت نيرو دهنده، هضم کننده غذا وباد شکن دارد،به اين منظور بايد 10 تا 30 گرم تخم گشنيز را در يک ليتر آب دم کرده و چند استکان مانند چاي شکر ميل نماييد.

9- تخم گشنيز اثر ضد تشنج،بطئر ملايم اثر ضد صرع و ضد کرم دارد.

10- مصرف تخم گشنيز مقوی معده،نيرو دهندهء قلب ،قاعده آور ونشاط آور است، بنا بر اين براي معالجهء بيماراني که دچار افسردگي وخمودي باشنداثر شفا بخشي دارد.

11- خوردن تخم گشنيز بو داده به مقدار 2تا5گرم درمان کنندهءوسواس، سر درد و اسهال است ودفع کنندهء کرم روده مي باشد،البته در مورد وسواس بايد مصرف تخم گشنيز بو داده به مقدار مذکور را هر روز ادامه دهند تا بهبودی حاصل آيد.

12- اگر گرد تخم گشنيز را بر روی زخم قرار داده، کمی فشار دهند خونريزی را بند مي آورد.

13- برگهای تازه گشنيز ادرار آور ،عرق آور،باد شکن ونيرو دهندهء معده مي باشد.

14- زکرياي رازي گشنيز را براي آرام کردن سردرد و رفع مستی تجويز ميکرد.

15- گشنيز خاصيت باکتري کشي شديدي دارد ، بدين جهت در معالجهء بيماريهاي عفوني مانند تب تيفوئيد (حصبه)، تب هاي روده اي ودانه اي مصرف ميشود.

16- اگر گشنيز را در دهان بجوند،درد دندان کرم خورده را تسکين مي دهد.

17- جويدن گشنيز لثه را نيرو مند مي کندو خون لثه را قطع ميکند.

18- گشنيز تازه مسکن صفرا والتهاب معده و تشنگي است.

19- مصرف زياد گشنيز ، موجب نوعي خستگي شديد ميشود،که منجر به خوابي عميق ميگردد وگاه ممکن است به ورم معده وروده منتهي گردد.

خواص تخم گشنیز :

1- تخم گشنیز را پودر کرده و به نسبت مساوی با شکر یا عسل مخلوط کنید که برای تقویت بدن بسیار مفید است.

2- خوردن تخم گشنیز معده را تقویت می کند و به همراه غذا به هضم آن کمک می کند. معده و روده را ضد عفونی می کند و کرم کش است. برای این منظور 2 تا 5 گرم تخم بو داده آن مصرف شود.

3- تخم گشنیز ادرار آور است.

4- برای نرم کردن سینه از جوشانده تخم گشنیز استفاده می کنند ، بدین صورت که 10 تا 30 گرم از آن را در یک لیتر آب دم کرده و مانند چای با شکر بنوشید.

5- برای بر طرف کرن تب و سرماخوردگی مفید است. برای این منظور یک سوپ رقیق از آب مرغ و گشنیز تازه تهیه کنید و پس از چند مرتبه مصرف ، اثر معجزه آسای آن را ببینید.

6- تخم گشنیز شیر مادران شیرده را زیاد می کند ، برای این منظور باید 2 تا 5 گرم از آن را با کمی عسل تناول کنند.

7- تخم گشنیز نیرو دهنده قلب و نشاط آور است.

8- تخم گشنیز قاعده آور است.

9- جوشانده تخم گشنیز یا خوردن تخم گشنیز بو داده ، اسهال خونی و بیماری های عفونی روده مثل تب تیفوئید را بهبود می بخشد، چون شدیداً میکروب کش است.

10- برای تسکین درد دندان تخم گشنیز بجوید.

خواص برگ و ساقه گشنیز :

1- آب گشنیز

خواب آور است. برای این منظور باید30 گرم از آب گشنیز خام را همراه با شکر خورد. مصرف بیش از این مقدار موجب حالت سستی می شود.

2- مسکن و آرام کننده است.

3- خوردن گشنیز با غذا از ترش کرن جلوگیری می کند و کلاً گشنیز جلوی مسمومیت های غذایی را می گیرد.

4- برای بر طرف کردن بوی بد دهان سوپ یا آش گشنیز بخورید.

5- گشنیز تشنگی را بر طرف می کند.

6- برای کاستن از نیروی جنسی خوردن گشنیز اثر قوی دارد.

7- گشنیز ضد نفخ است و دل درد را بر طرف می کند.

8- خوردن گشنیز برای دهان و دندان بسیار مفید است. هم لثه را سالم می سازد و هم جلوی خرابی دندان ها را می گیرد و درد دندان را بر طرف می کند.

مصارف گشنیز در طباخی:

از زمانهاى بسيار قديم گشنيز به عنوان ادويه اغذيه مصرف مى شده است .

مصريان و روميان گشنيز را با نان و خورش مصرف مى كرده اند امروز هم گشنيز در طباخى و تهيه اغذيه مصرف مى شود. در كشورهاى شمال اروپا و كشورهاى انگلوسا كسون گشنيز را با سركه مخلوط مى كنند و در گوشتهاى كنسرو شده مصرف مى نمايند تا هم آن را معطر كند و هم براى مدت زيادى آنرا حفظ كند. در انگلستان و آلمان آبجو را با گشنيز معطر مى كنند و نان و نان قندى مخصوصى با تخم گشنيز مى پزند. در فرانسه كمتر از آلمان و انگليس تخم گشنيز را در نانوايى و شيرينى پزى مصرف مى كنند. ولى بعضى از نانواهاى فرانسوى براى اينكه مزه آرد كهنه را عوض كنند تخم گشنيز را در نان آن وارد مى كنند.

تخم گشنيز يكى از تركيبات ادويه كارى است و در فرانسه وقتى مى خواهند قارچ را به سبك يونانى بپزند، گرد تخم گشنيز به آن مى زنند.

با تخم گشنيز ليكورهاى زيادى به اسامى مختلف مى سازند، همچنين اسانس گشنيز را در عطر، ادوكلن و صابون سازى مصرف مى كنند.

در الجزيره گرد تخم گشنيز را با فلفل و نمك به گوشت مى پاشند و آن را براى مدتى طولانى نگهدارى مى كنند.

در پايان لازم است گفته شود كه تخم گشنيز وقتى تازه است بوى ساس ‍ مى دهد وقتى خشك شد بوى مطبوع و معطرى به خود مى گيرد كه همه از آن خوششان مى آيد. به عربى آن را كزبره گويند.

  1- اگر هفت مثقال آب گشنيز تازه را بياشامند خواب مى آورد مخصوصا با سركه و سماق .

2- اگر گشنيز را در دهان بجوند درد دندان كرم خورده را تسكين مى دهد.

3- همچنين خاييدن گشنيز رافع بوى شراب و سرعت مستى است .

4- و نيز خاييدن آن مقوى لثه و قاطع خون آن مى باشد.

5- گشنيز تازه مسكن صفرا و التهاب معده و تشنگى است و مانع قى و رافع باه و نعوظ مى باشد.

6- ضماد گشنيز تازه محلل ورم های جلدی و بادسرخ است .

طرز استفاده:

فرمول برطرف كردن بواسير :

حدود 10 گرم تخم گشنيز را در ماهي تابه ريخته و بو بدهيد تا رنگ آن قهو ه اي شود سپس آنرا پودر كنيد و با سركه و يا شراب مخلو ط كرده و چند روز آنرابنوشيد تا بواسير از بين برود .

براي برطرف كردن دندان درد :

حدود 10 گرم تخم شگنيز را در چهار ليتر آب ريخته و بگذاريدبجوشد تا حجم آن به يك ليتر برسد آنرا كمي سرد كنيد و در دهان مضمضه كنيد تا درد دندان برطرف شود .

براي شستن دهان و دندان :

يك قاشق چايخوري پودر تخم گشنيز را در يك ليوان آّ ب جوش ريخته و بمدت 5 دقيقه دم كنيد سپس آنرا براي شستن دهان ،‌دندان و گلو غرغره كنيد .

طرز تهیه دم کرده تخم گشنیز : برای تهیه دم کرده تخم گشنیز سه چهار قاشق چایخوری تخم گشنیز را در یک قوری آبجوش ریخته و بیست دقیقه تا نیم ساعت صبر می کنند تا خوب دم بکشد و بعد حاصل آن را بدون شیرینی یا با کمی قند دو سه بار در روز می نوشند و این کار را چند روز پی در پی ادامه می دهند.

مضرات :

گشنيزاگر باندازه بكار رود هيج گونه ضرري ندارد ولي مصرف زياد از حد آن توليد مستي توام با خستگي شديد مي كند و گاهي به خوابي عميق و گنگي و بي حسي منجر مي شود .

تخم گشنيز را مي توانيد از فروشگاههاي گياهان دارويي (عطاری ها) خريداري كنيد .